Tijdens het onlangs gehouden Frettensymposium hield ik een lezing over het probleem van middenoorontsteking bij de fret. In de vakliteratuur is maar weinig bekend over dit probleem bij deze diersoort. Vooral een chronische middenoorontsteking
wordt door zowel eigenaren als dierenartsen niet ten volle onderkend. De oorzaak hiervoor ligt in het feit dat deze ontsteking verborgen ligt in het onderste deel van de schedel. De (pijn)klachten die een fret hierbij laat zien vallen vaak onvoldoende op of worden niet herkend als afwijkend gedrag. In de twee volgende delen zal aandacht besteed worden aan zowel de acute middenoorontsteking als de chronische middenoorontsteking. Vooral deze laatste aandoening komt naar mijn mening regelmatig voor en zorgt voor veel ongemak bij fretten. Al vele jaren ben ik op zoek naar oorzaken, interpretatie van het gedrag en de oplossingen met betrekking tot dit probleem. Langzaam maar zeker zijn hier ontwikkelingen in ontstaan die ik frettenliefhebbers niet wil onthouden.
De anatomie
Het uitwendige oor bestaat uit een oorschelp met de uitwendige gehoorgang die loopt tot het trommelvlies. Daarachter bevindt zich het middenoor. Hierin bevinden zich de drie gehoorbeentjes. Via de buis van Eustachius staat het middenoor
in verbinding met de keel. Het binnenoor ligt dieper de schedel in en bevat het evenwichtsorgaan en het eigenlijke gehoororgaan. Via zenuwen staan deze in verbinding met de hersenen. Het middenoor en binnenoor zijn gelegen in benige structuren zoals de bulla tympanica en het rotsbeen.
De Nervus Facialis (de aangezichtszenuw) loopt door het middenoor en raakt regelmatig betrokken bij een eventuele ontsteking. Het middenoor van de fret bestaat in tegenstelling tot het middenoor van de hond, kat en mens niet uit een lege holte, zoals op de tekening, maar uit een trabeculaire structuur. Dit betekent dat het middenoor bestaat uit hele kleine benige vakjes. Zit daar eenmaal een ontsteking in …. dan is deze er heel moeilijk uit te krijgen.
De oorzaak bij andere diersoorten en mensen
Bij mensen is een niet goed functioneren van de buis van Eustachius de belangrijkste oorzaak voor een middenoorontsteking. Die ontstaat door een zwelling van het slijmvlies in de keel en het deel van de buis dat daar uitkomt. Dit kan gemakkelijk gebeuren bij een virale infectie van de voorste luchtwegen. Bij honden ontstaat een ontsteking van het middenoor meestal vanuit een chronische bacteriële ontsteking van de uitwendige gehoorgang. Bij katten ontstaat de ontsteking meestal vanuit een luchtweginfectie.
De oorzaak bij fretten
Met betrekking tot fretten zijn naar mijn mening de volgende oorzakelijke factoren aan te wijzen:
- Veel fretten hebben al op jonge leeftijd een oormijtinfectie doorgemaakt. Deze oormijt maakt een gaatje in het trommelvlies en bacteriën kunnen daardoor via het trommelvlies in het middenoor komen.
- Fretten zijn erg gevoelig voor virussen van de luchtwegen. Ook de verkoudheids- en griep virussen van de mens kunnen overgaan op de fret. Deze virussen kunnen slijmvliezen van de keel aantasten waarna bacteriën het erger maken. De buis van Eustachius kan hierbij betrokken raken waardoor er makkelijk een opkruipende infectie van het middenoor kan optreden. Dit kan een reden zijn waardoor meerdere fretten in een huishouden tegelijk last hebben van middenoorproblemen.
- Het is ook mogelijk dat het middenoor via het bloed (hematogeen) bacterieel besmet wordt vanuit een systemische infectie elders in het lichaam.
- Bij de Cavalier King Charles Spaniël bestaat een aangeboren afwijking, het “lijmoor” dat ontstaat door een erfelijke afwijking van de buis van Eustachius welke niet goed functioneert. Mogelijk zijn er ook fretten met een aangeboren afwijking van deze buis.
Zoals hierboven al aangegeven is een eenmaal aanwezige infectie in het middenoor, door de bouw van het middenoor met zijn trabeculaire structuur, moeilijk tot niet te genezen.
Onderverdeling
Een ontsteking aan het middenoor bij een fret is onder te verdelen in
- Acute middenoorontsteking
- Chronische middenoorontsteking
De symptomen van beide soorten ontstekingen zijn erg verschillend. Vanuit een acute ontsteking ontstaat vrijwel altijd een chronische ontsteking maar een chronische ontsteking kan heel gemakkelijk ontstaan zonder dat er eerst klachten van een acute ontsteking zichtbaar zijn.
1. Acute middenoorontsteking
Een acute middenoorontsteking ontstaat meestal zeer plotseling. Mogelijk is het fretje een paar dagen van te voren iets uit zijn doen maar dat wordt meestal niet opgemerkt. Bij warm broeierig weer is er een grotere kans op het tot uiting komen van zowel een acute als een chronische ontsteking.
Symptomen bij een acute middenoorontsteking
Meestal loopt het fretje plots met een scheve kop. Het lage oor is hierbij het (meest) aangetaste oor. Soms komt hier vocht of pus uitlopen (een loopoor) maar dat is lang niet altijd het geval.
Indien de ontsteking erg heftig is, kan de ontsteking ook het binnenoor aantasten waarna het fretje gaat omvallen, meestal naar de kant van het aangedane oor. Ook omrollen of circels lopen naar de kant van het aangedane oor is mogelijk.
.
Bij een uitbreiding naar de hersenen is het diertje erg ziek, heeft geen eetlust meer, is misselijk en kan gaan braken. Onderzoek bij de dierenarts Bij bovenstaande symptomen is het belangrijk om zo snel mogelijk naar de dierenarts te gaan. Dierenartsen met weinig ervaring met fretten denken hierbij vaak aan een hersenbloeding, herseninfarct, tia of ersen(vlies)ontsteking. Dat is bij fretten met deze klachten meestal niet het geval. Bij het klinische onderzoek zal opvallen dat de beide bullae tympanicae (de holtes in de schedel die het middenoor omhullen) pijnlijk zijn. Het fretje wil daardoor de bek zeer moeilijk openen. Het fretje is meestal moeilijk in het nekvel te pakken doordat de huid daarbij strak om de beide bullae wordt gespannen. De nekspieren trekken makkelijk samen bij aanraking. Soms is er, bij onderzoek van het oor met een oorkijker, door een perforatie van het trommelvlies pus of vocht in het oor van het aangetaste middenoor zichtbaar. Van pus kan eventueel een bacteriologische kweek met een antibiogram gemaakt worden. Bij een aantasting van het binnenoor kan een abnormale trilbeweging van de oogbollen zichtbaar zijn (vestibulaire horizontale nystagmus). Hierbij schieten de oogbollen door onwillekeurige bewegingen van links naar rechts. Koorts kan aanwezig zijn maar is lang niet altijd het geval. Soms is juist een lage temperatuur aanwezig.
Het bloedonderzoek kan een beeld van een acute ontsteking geven maar door het zeer acute ontstaan is dat niet altijd het geval. Het maken van een röntgenfoto heeft in mijn ervaring mnder nut. Ik heb er vele gemaakt maar de bullae tympanicae zijn door hun trabeculaire structuur eigenlijk altijd wel enigszins verdicht. Soms is bij een ernstige ontsteking botoplossing of juist spur vorming van de bullawand zichtbaar.
Behandeling
Een fretje met een scheve kop is altijd een spoedgeval. Hoe sneller het diertje op de juiste manier wordt behandeld des te beter is de kans op herstel. Daar er altijd een gaatje in het trommelvlies aanwezig kan zijn, mag er nooit oorzalf of een middel tegen oormijt in het aangetaste oor worden gedaan. Dat kan de situatie namelijk ernstig verslechteren. Het middel kan dan achter het trommelvlies komen en schade aanrichten aan het gehoororgaan, het evenwichtorgaan of het zenuwweefsel in het binnenoor. De dierenarts kan wel eventueel
voorzichtig onder lichte narcose het aangetaste oor met fysiologisch zout
schoonspoelen.
Oormijt kan eenvoudig behandeld worden met Stronghold® (voor een behandelschema zie de website van de Frettenkliniek). Dit zijn druppels die in de nek worden gegeven.
Daar het middenoor in een holte (de bulla) van de schedel ligt is deze slecht bereikbaar voor antibiotica. Toch is antibiotica van essentieel belang bij de behandeling. Vaak is een hoge dosis en een behandeling van minimaal 2 weken nodig. Antihistaminica kunnen helpen de slijmvliezen in de keel en de buis van Eustachius te laten slinken waardoor er vuil via deze buis kan worden afgedreven naar de keel. Er mogen absoluut geen corticosteroïden (Prednison) worden geven daar deze het risico op uitbreiding van de infectie naar het binnenoor en de hersenstam met zich mee brengen.
Infuus is belangrijk daar deze fretjes slecht willen eten en drinken. Daarnaast kan lauwwarme vloeibare voeding zoals het “Waltham papje” worden gegeven. Lauwwarm water is prettiger voor het pijnlijke middenoor dan koud water.
Hoewel het geven van pijnstilling voor de hand ligt, moet er zeer voorzichtig worden omgegaan met de pijnstillers (Novacam®, Metacam®, Carprofen® e.d.) die normaliter bij de hond en de kat worden gegeven. Deze kunnen al na een paar dagen ernstige complicaties geven aan het maagdarmkanaal (zie de websitevan de Frettenkliniek).
Prognose
Indien snel en adequaat wordt gehandeld is de prognose meestal goed. Binnen 2-14 dagen valt het diertje niet meer om en staat het kopje steeds rechter. Binnen 3 maanden staat de kop meestal weer helemaal recht.
Een uitbreiding van de infectie naar de hersenstam loopt vrijwel nooit goed af, het kan wel weken duren voordat het fretje hieraan overlijdt. Vrijwel elke acute middenoorontsteking gaat uiteindelijk over in een chronische ontsteking. Door de trabeculaire structuur van het middenoor blijft hier gemakkelijk een infectie langdurig in lichte mate aanwezig. De mate waarin het fretje hier last van heeft kan heel wisselend zijn.
2. Chronische middenoorontsteking
Een chronische middenoorontsteking is vaak al langer aanwezig en meestal onopgemerkt door de eigenaar. Daar dit probleem zelden voorkomt bij de hond of de kat zijn dierenartsen hier onbekend mee en zullen zij het probleem bij een fret meestal niet onderkennen. Soms zijn de problemen bij jonge fretten al erg heftig maar vaker worden symptomen duidelijker naarmate een fret ouder wordt. Bij warm broeierig weer of tijdens de overgang van de seizoenen is er een grotere kans dat een eigenaar meer klachten ziet van een chronische ontsteking. Vaak echter worden klachten die al langer bestaan niet meer als afwijkend gezien door de eigenaar.
Symptomen bij een chronische middenoorontsteking
Elke fret heeft zijn eigen combinatie van symptomen. Lang niet alle symptomen zijn bij elke fret aanwezig. De klachten zijn onder te verdelen in:
- Oorproblemen: Pijn bij het aanraken of schoonmaken van de oren. Moeilijk in het nekvel te pakken doordat hierbij de huid aan de onderzijde van de kin tegen de pijnlijke bullae tympanica wordt getrokken. Voor de eigenaar lijkt de fret weinig nekvel te hebben maar het diertje spant zijn halsspieren en maakt als het ware een dikke nek.
- Kauwproblemen: Doordat het kaakgewricht zich vlakbij het middenoor bevindt, worden harde dingen minder graag gegeten. Veel fretten kruimelen en rommelen met hun brokjes. Doordat met name oudere fretten te snel stoppen met eten kunnen ze hierdoor vermageren.
- Keelproblemen: Geluid met ademhalen (reutelen). Geluid met eten door slikproblemen. Hoesten, kuchen, kokhalzen, smakken of kopschudden met eten. Een enkele keer benauwdheid.
- Neurologische problemen: Tranen tijdens het kauwen door een prikkeling van de facialis zenuw welke door het middenoor loopt. In vergevorderde stadia onstabiel lopen door aantasting van het evenwichtsorgaan, makkelijk uitglijden op een gladde vloer. Bij oudere fretten wordt dit nogal eens verward met de ziekte “insulinomen”. Ernstige neurologische klachten komen af en toe voor.
Kruimelen met brokjes
Onderzoek bij de dierenarts
Voor het onderzoek naar deze aandoening heb ik een aantal testen voor het lichamelijk onderzoek ontwikkeld. De interpretatie van deze testen kan lastig zijn. Het maken van een röntgenfoto heeft weinig nut. Een keelinspectie ondernarcose kan informatie geven over de betrokkenheid van de keel en de ernst daarvan. Met bloedonderzoek kan een verhoging van de ontstekingscellen
opvallen of afwijkingen ten gevolge van de complicaties die vanuit een chronische (middenoor) ontsteking kunnen ontstaan. Met urine onderzoek kunnen ook afwijkingen gevonden worden ten gevolge van de complicaties.
Complicaties
Bijna altijd ontstaan er in de loop van de tijd complicaties. Secundair kunnen nierontstekingen ontstaan. Alle fretten hebben de Helicobacter bacterie in hun maag door interne stress (pijn) kan deze uitgroeien en maagproblemen veroorzaken. Longproblemen ontstaan door een uitbreiding van de ontsteking of door het zich verslikken in voedsel. Poliepen kunnen in de keel ontstaan als gevolg van een chronische irritatie van het slijmvlies. Een acute opflikkering met alle symptomen van een acute middenoorontsteking komt soms voor. Een zeer ernstige complicatie is de uitbreiding van de ontsteking naar de hersenstam.
Behandeling
Indien oormijt aanwezig is kan deze behandeld worden met Stronghold (voor een behandelschema zie de website van de Frettenkliniek). Gebruik de juiste dosis en herhaal deze na 1 maand. Regelmatig blijken hier nog fouten mee gemaakt te worden. Laat tijdens elk bezoek bij de dierenarts goed in de oren kijken of er mijten aanwezig zijn, ook al gebruikt u regelmatig Stronghold. In uitzonderlijke gevallen zijn de mijten ongevoelig voor Stronghold geworden. Dit gebeurt met name als eigenaren een te lage dosis geven of niet op het juiste tijdstip herhalen.
Middenoorontsteking kan ook ontstaan na een virus infectie van de voorste luchtwegen. Was regelmatig uw handen als u daar zelf last van heeft of laat een ander de fretten verzorgen.
De oorzaak aanpakken is belangrijk maar lost het probleem niet meer op. Is er eenmaal een ontsteking in het middenoor, dan is deze moeilijk daar helemaal deze medicatie moet met beleid worden gegeven en worden overgelaten aan een (met fretten) ervaren dierenarts. Nieuwe behandelingen zijn hiervoor in ontwikkeling. De behandeling van de complicaties is een belangrijk onderdeel in de behandeling.
Daarnaast kan het leven van fretten die er erg last van hebben, een stuk prettiger gemaakt worden door het geven van lauwwarme brokkenbrij (zie eerder artikel hierover) en het geven van een drinkbakje in plaats van een drinkflesje. De RC Weaning brokjes zijn makkelijker te kauwen dan de meeste andere brokjes en zeker aan te raden voor alle fretten met dit probleem. Het geven van rauw vlees, bijvoorbeeld in de vorm van KVV (kompleet vers voer) zoals Carnibest en Haaks Barf wordt wel makkelijk gegeten maar bevat het risico op inname van (al dan niet pathogene) bacteriën. Dit is zeker niet aan te raden bij dieren die al hun afweer nodig hebben om op een goede manier met de chronische ontsteking om te gaan.
Hoewel het geven van pijnstilling voor de hand ligt, moet er zeer voorzichtig worden omgegaan met de pijnstillers (Novacam®, Metacam®, Carprofen® enz.) die normaliter bij de hond en de kat worden gegeven. Deze kunnen al na een paar dagen ernstige complicaties geven van het maagdarmkanaal en worden daarom door mij sterk afgeraden. (zie de website van de Frettenkliniek).
Bron: Drs. Hanneke Roest, frettendierenarts, Frettenkliniek